Werkwijze denkhoeden
De zes denkhoeden in de praktijk
De insteek van de Bono met de zes denkhoeden methode, is om teams te helpen om tot een goed doordachte besluitvorming te komen. Bij het toepassen van deze techniek, is er sprake van creativiteit, out of the box denken, zonder te vervallen in opportunisme en eenzijdigheid. Door heel bewust alle verschillende denkkleuren te gebruiken, worden teamleden gedwongen om problemen vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Deze benadering van een palet aan diverse perspectieven, zal bijdragen aan goed doordachte plannen die ook echt werken. De methodiek van de denkhoeden kunnen toegepast worden tijdens teamvergaderingen en brainstorm momenten. Maar ook in het onderwijs of tijdens supervisie of intervisie.
Deze pagina geeft een concrete handleiding hoe de denkhoeden als werkvorm toegepast kunnen worden.
Edward de Bono heeft gekozen voor de denkhoed als metafoor voor denken. De symbolische denkhoed wordt geplaatst op het hoofd. Dat is de plek waar het denken plaatsvindt. Bij het opzetten van de denkhoed, kleurt het denken opdat moment mee met de denkhoed.
Teamleden worden als het ware aangesteld, vrijgezet, om volledig in die rol te stappen en zo te denken en te communiceren.
Denkhoed: Een rol of ‘staat van zijn’?
De denkhoed zegt niets over jou als persoon. Het is in eerste instantie een kunstmatige ‘rol’! De denker kiest ervoor om in die rol te stappen. Namelijk de rol die past bij de kleur denkhoed. Voor de uitspraken die bij deze rol hoort, hoeft hij zich niet te ver excuseren. Zijn privé mening op dat moment doet er namelijk niet toe. Denk aan een clown. Door het dragen van het ‘clownspak’ ontvangt de medewerker van het circusbedrijf op dat moment van de circusdirecteur ook de volmacht om zich als ‘clown’ te gedragen. Sterker; doet hij dat niet ‘en is hij gewoon zichzelf’, dan zal zijn directeur hem hierop aanspreken. Zo is dat ook bij de hoeden van de Bono methode. In dit geval is de circusdirecteur degene met de blauwe denkhoed. Hij is de regisseur, en zal er dan ook op toezien dat elk lid denkt en communiceert vanuit de symbolisch, opgezette denkhoed
(overigens is het natuurlijk ook mogelijk om werkelijk een hoed of pet met die kleur, op te zetten om het zo nog meer zichtbaar te maken hoe er gedacht wordt)
Waar wordt de zes denkhoeden-methode toegepast?
Doorgaans wordt de werkvorm van de zes denkhoeden toegepast in een vergadersessie. Het kan zijn dat het plaatsvindt op het moment dat van de wekelijkse geplaande vergadering. Dan wordt er bijvoorbeeld een halfuur in de teamvergadering genomen om een bepaald discussiepunt op tafel te brengen, waarover nagedacht kan worden.
Ook kan dit laterale denken plaatsvinden tijdens een heide dag of een ander geplande brainstormsessie.
Teams die moeten leren werken met de zes denkhoeden, kunnen er ook voor kiezen om samenwerkoefeningen te plannen om deze nieuwe manier van denken eigen te maken, om ze vervolgens te implementeren in de teamvergaderingen. Het is zeker van toegevoegde waarde om hiervoor een trainer van buitenaf te zoeken, die goed doorkneed is met het laterale denken van de Bono, om zo het team ook te helpen en te scholen in deze manier brainstormen.
Waarom de zes denkhoeden techniek?
- Elkaar beter begrijpen
De denkhoeden kan teams helpen om je meer te verplaatsen in verschillende wijzen van denken. Van nature zullen er altijd in teams zwarte, groene, gele, rode denkers zitten. We zijn geneigd om vanuit een aangeleerd voorkeurs denken problemen te bezien en te analyseren. Door je eens te verdiepen in verschillende denkwijzen, wordt het eenvoudiger om afstand te doen van je eigen denken en de denkwijze van de ander te begrijpen. Dit geeft een betere samenwerking
- Creativiteit neemt toe
Omdat problemen of vraagstellingen door de zes denkhoeden vanuit verschillende invalshoeken bekeken worden, ontstaat er automatisch meer veelkleurigheid in denken wat de creativiteit te goede komt. Nieuwe gezichtspunten komen aanbod, die wel eens heel verrassend kunnen zijn.
- Meer focus
Het mooie is dat als je een denkhoed toegewezen krijgt, dan je hier ook helemaal voor kunt gaan. Er is volledige, onverdeelde aandacht voor een bepaalde werkwijze. Zo kan bijv. het positieve (geel) of creatieve (groen) denken helemaal worden uitgediept. De regisseur (blauw) heeft zijn handen vrij, om zich echt te richten op voorzitten, aansturen van het proces. Op deze wijze komen de verschillende denkrichtingen echt tot zijn recht en krijgt het de volle kleur.
- Openheid in het team
Mensen een denkhoed laten opzetten heeft een groot strategisch belang. Mensen voelen zich gelegitimeerd om alles te kunnen en mogen zeggen. Zwartkijkers (zwarte denkhoed) hoeven niet bang te zijn te worden afgeschilderd als pessimist. En ineens doet intuïtie er ook helemaal toe (rood). Out of the box denken (groen) wordt niet meteen als bedreigend gezien, etc. etc. Doordat iedereen vanuit zijn rol kan zeggen wat hij wilt, zijn er geen taboes meer wat bijdraagt aan een stuk openheid binnen het team.
Handleiding zes denkhoeden
Hieronder een praktische uiteenzetting hoe de zes denkhoeden als werkvorm toegepast kan worden. De handleiding kent 4 praktische stappen.
1. Doelstelling bijeenkomst:
Er vanuit gaande dat de methodiek van de denkhoeden worden toegepast tijdens een overleg of vergadering, is het van belang om eerst met elkaar helder te hebben wat de doelstelling is van het overleg.
- Vaak is er een probleem(stelling) wat speelt en waar vervolgens een concrete vraag uit te destileren valt. In het geval van een schoenenwinkel kan dit de casus zijn:
Probleemstelling:
De omzet van de verkoop van schoenen is het afgelopen kwartaal gedaald.
Hier kan de vraagstelling uit voortkomen:
Hoe kunnen wij meer schoenen verkopen, zodat de omzet toeneemt?
2. Rollen toebedelen
Als er consensus is over de vraagstelling worden de zes denkhoeden toebedeeld. Het verdient de voorkeur eerst de blauwe denkhoed aan te wijzen, die van regisseur. Daarvanuit kan de regisseur de leiding nemen en (in overleg) de anderen een denkhoed toewijzen.
Wie krijgt nu welke kleur?
- Laat het team het beslissen
Je kan ervoor kiezen om die vraag in de groep te gooien. Dan is er de ervaring dat mensen doorgaans kiezen voor een denkhoed waar ze affiniteit meehebben. Dat kan goed zijn, want op deze manier kan de deelnemer vaak makkelijker in de rol van deze denkhoed stappen. Dus voor de snelle klap is dit een prima idee.
- Wijs de mensen aan
Wil je graag zien dat teamleden zich meer leren te verplaatsen in een andere wijze van denken? Zodat zij getraind worden om op een bredere wijze een probleem te bezien? Dan kan het juist verstandig zijn om een niet voorspelbare denkhoed toe te wijzen. Iemand die bijvoorbeeld vaak denkt vanuit een positieve mindset, geef je dan de zwarte denkhoed en visa versa. Op die manier train je elkaar om anders te leren denken.
3. Het overleg, de brainstormfase
Onder leiding van de blauwe denkhoed wordt er met elkaar gesproken, gediscussieerd. De blauwe denkhoed communiceert de vraagstelling en kan alle aanwezigen vragen om even stil te zijn en na te denken wat ze van de stelling vinden, welke inbreng ze op tafel willen leggen.
Vervolgens kan de blauwe denkhoed mensen een beurt geven. Ook is het mogelijk om het team meer zelfsturend te laten optreden en dat de blauwe denkhoed af en toe zijn inbreng doet door bijvoorbeeld samen te vatten en bij tijden even heel bewust een denkhoed een beurt geeft die nog wat minder aan de beurt is geweest.
Het kan ook goed zijn om juist die denkkleuren die tegenpolen lijken te zijn om de beurt een beurt te geven.
Een andere werkwijze is heel bewust alle denkhoeden af te lopen en iedereen tegelijkertijd lateraal te laten denken vanuit een zelfde kleur denkhoed. Op die manier versterk je de energie die bij de kleur denkhoed hoort. Bij een 'zes denkhoeden workshop' begeleiden wij dit proces.
4. Komen tot een eindoordeel
De verschillende kleuren zijn op tafel geweest. Het is mogelijk om de kernpunten inzichtelijk te maken per denkhoed door ze op een post-it te laten schrijven.
Vervolgens mogen de denkhoeden weer ‘af’ en kan er gekeken worden of er bruikbare ideeën op tafel gekomen zijn waar het team verder mee kan.
Het is afhankelijk van hoe het team wordt aangestuurd, wie vervolgens de beslissingsbevoegdheid heeft om te komen tot een eindoordeel, welke conclusies er verbonden kunnen worden aan de denkprocessen die er zijn geweest.
In sommige gevallen wordt er gezocht naar consensus, weer in andere gevallen worden de ideeën meegenomen naar een andere tafel (bijvoorbeeld die van de directie, enz.)
In de bovenstaande handleiding spreken we over "teams". Hier kan je denken aan teams binnen een bedrijf, maar ook kan je denken aan een team waar supervisie plaats vindt (de supervisor heeft dan doorgaans de blauwe denkhoed op). Daarnaast kunnen de denkhoeden toegepast worden binnen een intervisie groep.
Tot slot benoemen we nog het onderwijs. Hier kunnen studenten aangespoord worden in bijvoorbeeld subgroepen om met deze methode lateraal te denken.
